Ngành thủy sản Việt Nam đang đứng trước ngã rẽ quan trọng. Một bên là con đường sản xuất truyền thống, phụ thuộc vào kinh nghiệm và lao động thủ công; bên kia là hành trình chuyển đổi số – nơi công nghệ, dữ liệu và tự động hóa trở thành công cụ cốt lõi thúc đẩy tăng trưởng bền vững. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, hội nhập kinh tế sâu rộng và nhu cầu tiêu dùng toàn cầu thay đổi, chuyển đổi số trong nuôi trồng thủy sản bền vững không chỉ là một xu thế mà đã trở thành mệnh lệnh tất yếu.

Chuyển đổi số là gì trong bối cảnh nuôi trồng thủy sản

Chuyển đổi số trong nuôi trồng thủy sản là quá trình áp dụng công nghệ số, dữ liệu và hệ thống tự động hóa để thay đổi toàn diện cách vận hành ngành sản xuất thủy sản – từ chọn giống, nuôi trồng, giám sát môi trường, thu hoạch, đến truy xuất nguồn gốc và phân phối sản phẩm.

Không chỉ đơn thuần là đưa công nghệ vào ao nuôi, chuyển đổi số còn bao gồm:

• Ứng dụng IoT, AI, Big Data, Blockchain.

• Số hóa quy trình sản xuất, theo dõi từ xa.

• Phân tích dữ liệu để tối ưu hóa đầu vào – đầu ra.

• Tạo liên kết thông minh giữa nông dân, doanh nghiệp và thị trường.

Trong mô hình đó, người nuôi không còn đơn độc với ao hồ và khí hậu thất thường, mà có thể kiểm soát toàn diện cả hệ sinh thái sản xuất thông qua một màn hình điện thoại hoặc dashboard thông minh.

Tại sao chuyển đổi số là bắt buộc đối với phát triển nuôi trồng thủy sản bền vững

Biến đổi khí hậu và khủng hoảng tài nguyên

Xâm nhập mặn, mưa lũ thất thường, ô nhiễm nguồn nước và sự bùng phát dịch bệnh thủy sản đang khiến hàng ngàn nông hộ lao đao. Nếu không có công nghệ để giám sát môi trường và cảnh báo sớm, rủi ro ngày càng khó kiểm soát.

Thị trường xuất khẩu yêu cầu cao

Các thị trường lớn như EU, Mỹ, Nhật Bản đòi hỏi truy xuất nguồn gốc nghiêm ngặt, chứng nhận an toàn thực phẩm và sản xuất bền vững. Không ứng dụng công nghệ sẽ khó lòng đáp ứng yêu cầu kiểm định chất lượng và minh bạch chuỗi cung ứng.

Suy giảm nguồn lợi tự nhiên

Việc đánh bắt cạn kiệt, ô nhiễm sinh học khiến nuôi trồng trở thành phương án thay thế chính. Tuy nhiên, nếu không quản lý thông minh, mô hình nuôi trồng cũng dễ dẫn tới mất cân bằng sinh thái và khủng hoảng môi trường.

Áp lực cạnh tranh và hội nhập

Thủy sản từ Thái Lan, Ecuador, Ấn Độ… đang gia tăng năng suất mạnh mẽ nhờ công nghệ. Nếu Việt Nam không chuyển đổi, nguy cơ tụt lại phía sau là điều khó tránh.

Những ứng dụng công nghệ nổi bật trong nuôi trồng thủy sản bền vững

IoT – Giám sát môi trường theo thời gian thực

Thiết bị cảm biến hiện đại giúp đo liên tục các chỉ số như nhiệt độ, pH, oxy hòa tan, độ mặn và nồng độ NH₃. Các cảm biến này được lắp đặt trực tiếp trong ao nuôi và hoạt động 24/7. Dữ liệu được truyền về điện thoại hoặc trung tâm điều khiển theo thời gian thực qua Wi-Fi hoặc 4G.

Người nuôi có thể theo dõi mọi biến động môi trường từ xa. Khi một chỉ số vượt ngưỡng an toàn – như pH giảm, oxy thấp hoặc NH₃ tăng – hệ thống sẽ tự động gửi cảnh báo, giúp can thiệp kịp thời như sục khí, thay nước hoặc bổ sung vi sinh.

Lợi ích IoT mang lại:

• Phát hiện sớm bất thường, tránh tình trạng phát hiện muộn khi cá/tôm đã suy yếu.

• Xử lý chính xác, giảm rủi ro nhờ dữ liệu cụ thể, tức thì.

• Giảm hao hụt, tăng tỷ lệ sống, nhờ hạn chế sốc môi trường và dịch bệnh.

Ngoài ra, hệ thống còn lưu trữ dữ liệu theo thời gian, hỗ trợ người nuôi phân tích xu hướng và chủ động phòng ngừa thay vì xử lý bị động.

>> Xem thêm: Nuôi Trồng Thủy Sản Đa Tầng – Giải Pháp Bền Vững Cho Tương Lai Nguồn Nước

AI và dữ liệu lớn – Dự báo sinh trưởng, phòng ngừa dịch bệnh nuôi trồng thủy sản bền vững

Các mô hình trí tuệ nhân tạo (AI) đang trở thành “trợ lý thông minh” trong nuôi trồng thủy sản bền vững. Nhờ khả năng xử lý dữ liệu từ camera, cảm biến và lịch sử vụ nuôi, AI mang lại nhiều ứng dụng thiết thực:

• Phân tích hành vi ăn của cá, tôm thông qua camera dưới nước: Hệ thống nhận diện chuyển động, tốc độ ăn và thời gian phản ứng với thức ăn. Từ đó, nó xác định thời điểm cá đã no để tự động dừng cho ăn. Việc này giúp tránh lãng phí và giảm ô nhiễm nguồn nước.

• Lên lịch cho ăn tối ưu, phù hợp với từng giai đoạn sinh trưởng và điều kiện môi trường (nhiệt độ, oxy, độ mặn): Điều này góp phần tiết kiệm chi phí, đặc biệt là thức ăn, yếu tố chiếm tới 60–70% tổng chi phí nuôi.

• Dự báo thời điểm thu hoạch: Điều này có được dựa trên tốc độ tăng trưởng, kích thước trung bình và xu hướng thị trường. AI giúp người nuôi chọn đúng thời điểm xuất bán để tối đa hóa lợi nhuận.

• Tính toán rủi ro dịch bệnh: AI theo dõi hành vi bất thường của cá, tôm và phân tích các biến động môi trường để nhận diện nguy cơ dịch bệnh. Khi phát hiện dấu hiệu cảnh báo, hệ thống sẽ tự động đề xuất biện pháp xử lý như sục khí, thay nước hoặc điều chỉnh mật độ để giảm thiểu rủi ro kịp thời.

Hệ thống nuôi tuần hoàn (RAS)

RAS (Recirculating Aquaculture System) là hệ thống nuôi tuần hoàn khép kín, cho phép tái sử dụng 90–95% lượng nước. Nhờ đó, mô hình này rất phù hợp với khu vực đô thị hoặc những nơi khan hiếm nguồn nước.

Hệ thống bao gồm:

• Bể lọc cơ học và sinh học: Loại bỏ chất rắn và chuyển hóa hợp chất độc hại như NH₃.

• Thiết bị khử trùng bằng ozone hoặc UV: Diệt mầm bệnh trong nước.

• Máy sục khí và hệ thống điều nhiệt: Duy trì oxy và nhiệt độ ổn định.

Nhờ vận hành khép kín, RAS giúp:

• Giảm phát thải ra môi trường, tránh ô nhiễm nguồn nước.

• Kiểm soát dịch bệnh hiệu quả, nhờ cách li hoàn toàn với nguồn nước bên ngoài.

• Nuôi mật độ cao, tiết kiệm diện tích, phù hợp với mô hình sản xuất trong nhà.

Dù chi phí đầu tư ban đầu khá lớn, nhưng RAS mang lại hiệu quả lâu dài về năng suất, an toàn sinh học và phát triển bền vững, đặc biệt với các loài nuôi có giá trị cao.

>> Xem thêm: Thủy Sản Thông Minh – Lợi Thế Cạnh Tranh Mới Cho Ngành Nuôi Trồng Quy Mô Lớn

Blockchain và truy xuất nguồn gốc nuôi trồng thủy sản bền vững

Công nghệ blockchain cho phép lưu trữ toàn bộ dữ liệu sản xuất thủy sản một cách minh bạch và không thể chỉnh sửa. Mỗi khâu trong chuỗi nuôi được ghi lại và mã hóa:

• Nguồn gốc con giống, thời gian nuôi, loại thức ăn, điều kiện môi trường.

• Người thu hoạch, đơn vị đóng gói, lịch vận chuyển.

• Các chứng nhận an toàn thực phẩm, kết quả kiểm nghiệm chất lượng.

Khi người tiêu dùng quét mã QR trên bao bì, toàn bộ thông tin về hành trình sản phẩm – từ ao nuôi đến siêu thị – được hiển thị rõ ràng. Điều này tăng độ tin cậy, đặc biệt tại các thị trường yêu cầu cao như EU, Mỹ, Nhật Bản.

Blockchain không chỉ giúp người tiêu dùng yên tâm với thông tin minh bạch về sản phẩm. Công nghệ này còn hỗ trợ doanh nghiệp truy xuất nhanh, quản lý rủi ro và khẳng định uy tín thủy sản Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Chuyển đổi số mang lại gì cho người nuôi trong hành trình nuôi trồng thủy sản bền vững

Năng suất và chất lượng nuôi trồng thủy sản bền vững được cải thiện rõ rệt

Nhờ máy móc và thuật toán thông minh, người nuôi kiểm soát điều kiện ao nuôi một cách chính xác và hiệu quả. Điều này giúp hạn chế bệnh tật, tiết kiệm chi phí thức ăn và thu hoạch đúng thời điểm.

Giảm phụ thuộc vào kinh nghiệm

Chuyển đổi số đã thay đổi vai trò của người nuôi từ “làm bằng tay” sang “quản trị bằng dữ liệu”. Nhờ công nghệ đơn giản, ngay cả người không rành kỹ thuật vẫn dễ dàng thao tác qua ứng dụng. Hệ thống sẽ tự động cảnh báo và hướng dẫn xử lý khi phát hiện bất thường.

Tăng khả năng tiếp cận thị trường cao cấp

Nhờ truy xuất nguồn gốc, mỗi lô thủy sản được định danh rõ ràng từ ao nuôi đến bàn ăn. Thông tin minh bạch giúp sản phẩm đáp ứng tiêu chuẩn khắt khe của thị trường EU, Nhật, Hàn Quốc. Đây là “tấm hộ chiếu” đưa thủy sản Việt Nam vào chuỗi cung ứng toàn cầu và nâng cao uy tín quốc tế.

Hạn chế tác động môi trường

Công nghệ giúp người nuôi kiểm soát chính xác lượng thức ăn và chất thải trong ao nuôi. Việc ứng dụng chế phẩm sinh học thay cho kháng sinh giúp hạn chế sử dụng hóa chất trong quá trình nuôi. Nhờ đó, lượng tồn dư độc hại trong môi trường được giảm đáng kể. Điều này góp phần bảo vệ nguồn nước và giữ gìn hệ sinh thái vùng nuôi một cách bền vững.

Kết luận

Chuyển đổi số trong nuôi trồng thủy sản bền vững không còn là xu hướng mà đã trở thành yêu cầu tất yếu. Đây là điều kiện để Việt Nam giữ vững vị thế trên bản đồ xuất khẩu thủy sản toàn cầu. Công nghệ chính là chìa khóa giúp tăng năng suất, kiểm soát rủi ro và hướng đến mô hình sản xuất xanh, sạch, hiệu quả.

LASI sẵn sàng đồng hành cùng doanh nghiệp và người nuôi trong hành trình số hóa thủy sản. Nơi dữ liệu, tự động hóa và bền vững là nền tảng cho tăng trưởng dài hạn.

CÔNG TY CỔ PHẦN VẬT TƯ KHOA HỌC KỸ THUẬT – LASI 

• Trụ sở: LASI Building, 345 Kim Mã, Giảng Võ, Hà Nội

• Văn phòng: 62 Nguyễn Khang, Yên Hòa, Hà Nội

• Hotline: 0988 279 911 – (84-24) 3771 2880

• Email: Info@lasi.com.vn